Serbske stawizny

Serbja we łužicomaj słušachu k połobskosłowjanskim kmjenam, kotrež so wot 6. lětstotka sem mjez Wódru a Łobjom / Solawu zasydlichu. Hačrunjež běchu wot 10. lětstotka němskej wyšnosći podćisnjeni, móžachu sej tola swoju etnisku swojoraznosć hač do přitomnosće wobchować.

W zažnym 19. lětstotku wotući pod wliwom rozswětlerstwa a romantiki kaž tež narodneho wozrodźenja pola druhich słowjanskich ludow tež narodne wědomje łužiskich Serbow. 1845/47 załoži so prěnje (cyłoserbske) wědomostno-kulturne towarstwo Maćica Serbska. Na wšelakore wašnje wěnowaše so Maćica duchownym potrjebam serbskeho luda. W slědowacych lětdźesatkach wuwi so poměrnje šěroki spektrum, wuchadźachu wědomostne a beletristiske knihi. 1912 zjednoćichu so serbske towarstwa do třěšneho zwjazka Domowiny, zo bychu so wobarali stajnemu politiskemu a hospodarskemu ćišćej kaž tež germanizaciji.

Mjez swětowymaj wójnomaj prócowachu so Serbja wo zwoprawdźenje narodnych prawow, kotrež běchu we Weimarskej wustawje wupokazane (artikl 113). Dóńdźe k rozmachej w literaturje, wuměłstwje, hudźbje a wědomosći. 1937 pak zakazachu statne instancy serbsku rěč a kulturu a wutłóčichu ju z tym dospołnje ze zjawnosće. Přez poražku němskeho fašizma wuchowa so serbski lud před hrožacym fyziskim zničenjom.

Sakski krajny sejm schwali 1948 Zakoń wo zachowanju prawow serbskeje ludnosće, kiž zmóžni nowe, stabilne struktury w kulturnym žiwjenju. Załožichu so serbske šule kaž tež serbske resp. sorabistiske institucije na polu kultury, kubłanja a wědomosće (na př. dźiwadło, Serbski ludowy ansambl, nakładnistwo, akademiski resp. uniwersitny institut). Njedźiwajcy materielneje podpěry narodna asimilacija tež za čas NDR postupowaše. Dźěle serbskeho sydlenskeho ruma so w zajimje ekstensiwneho wudobywanja brunicy dewastowachu, restriktiwne postajenja na polu kubłanja škodźachu narodnej substancy. Wšelake twórby spisowaćelow, hudźbnikow a molerjow móžachu narodne mjezy překročić, kulturne tradicije so wobchowachu a rozšěrichu. Sorabistika zdoby sej mjezynarodne připóznaće.

Po znowazjednoćenju Němskeje w lěće 1990 rozwi so w Serbach diferencowane towarstwowe žiwjenje. Politiske prócowanja koncentrowachu so we wobnowjenej Domowinje. Swobodny stat Sakska a kraj Braniborska zaručatej w swojimaj wustawomaj a w dalšich zakonjach Serbam politiske prawa. We wukazu wo wutworjenju Załožby za serbski lud (1991) zawjazachu so Zwjazkowa republika Němska, Sakska a Braniborska, spěchować serbsku rěč, kulturu a wědomosć, zo by so zachowała serbska narodna identita.

Žórło: Serbski Institut, "K stawiznam Serbow", meja 2002, internet: http://www.serbski-institut.de