Serbska rěč

Za cuzych wosebje zajimawa swojoraznosć Łužicy wobsteji w tym, zo je tu nimo němskeje dalša awtochtona rěč žiwa: serbšćina. Wona słuša do swójby słowjanskich rěčow. Je přiwuzna čěšćinje, pólšćinje a słowakšćinje, z kotrymiž twori zhromadnje skupinu zapadnosłowjanskich rěčow. Jako němske pomjenowanje za nju trjeba so tradicionelnje nimo "Sorbisch" tež wuraz "Wendisch".

Serbšćina so dźensa hišće w někotrych dźělach Hornjeje a Delnjeje Łužicy wužiwa. Cyle hinaša bě situacija w historiskim času. W dźensnišich krajach Sakska, Saksko-Anhaltska, Durinska, Braniborska a Mecklenburgsko-Předpomorska sydlachu něhdy předewšěm słowjanske kmjeny a rěčachu so słowjanske dialekty. Nětčiša serbšćina je jenički hač do dźensnišeho zachowany słowjanski idiom w Němskej.

Pisomne serbskorěčne pomniki ze srjedźowěka njeeksistuja. Móžemy sej pak z pomocu němčiny přibližny wobraz staroserbšćiny stworić. W dźělach wuchodneje Němskeje su mnohe městne mjena serbskeho pochada. Jako přikładaj njech słužitej sakskej wulkoměsće: Mjeno Leipzig (Lipsk) je wot serbskeho słowa lipa wotwodźene a Chemnitz (Kamjenica) je tworjene wot staroserbskeho słowa, kotrež w modernej serbšćinje kamjeń rěka.

Prěnje pisomne teksty w serbšćinje su so nam z časa po 1500 zachowali. Lutherska reformacija žadaše rozšěrjenje křesćanstwa w maćernej rěči wěriwych; to spěchowaše přełožowanje biblije a dalšich w ewangelskej cyrkwi trěbnych tekstow. Analognje k tomu wuwi so tež katólske serbskorěčne pismowstwo.

Prěnje teksty běchu so po rěči chětro sylnje mjez sobu rozeznawali, dokelž do dalokeje měry wotpowědowachu dialektam přełožowarjow. Na proze 18. lětstotka wuwi so za pisomnu serbšćinu zwjazowaca rěčna norma. Při tym wutwori so dalša rěčna wosebitosć serbšćiny: Njedóńdźe - kaž pola wjetšiny druhich ludow w zažnobyrgarskim času - k forměrowanju jednotneje spisowneje rěče, ale nastaštej dwě spisownej formje: a) hornjoserbska spisowna rěč w Hornjej Łužicy a b) delnjoserbska spisowna rěč w Delnjej Łužicy. Tež pozdźišo njezrosće serbšćina do jednotneje spisowneje rěče, dokelž wona njebě ženje statna rěč, a tak njeeksistowaše nuznosć nadregionalneho dorozumjenja z jeje pomocu. Łužiscy Serbja rěča a pisaja potajkim hač do dźensnišeho w dwěmaj rěčomaj.

Serbšćina přitomnosće njewustupuje jenož w mjenowanymaj formomaj. Tež chětro wurazne narěčne rozdźěle su so zachowali. "Serbski rěčny atlas", kiž je wot 1965 hač do 1996 w ćišću wušoł, předstaja dialektalnu bohatosć z pomocu mnohich kartow.

Serbšćina so dźensa wot někak 50-60.000 ludźi wužiwa, a to w ertnej kaž tež w pisomnej formje. Potrjebam moderneje komunikacije so wona z tym přiměrja, zo swój słowoskład stajnje rozšěrja. Zwonka wšědneho žiwjenja trjeba so serbšćina w rjedźe předmjetow šulskeje wučby, w kulturnych institucijach a organizacijach, w cyrkwi a we wosebitych statnych a komunalnych wozjewjenjach. Rěčnosociologiska situacija wuskutkuje, zo so wobě spisownej rěči stajnje dale wuwiwatej. Njedźiwajcy toho pak su socialne wuměnjenja za wužiwanje serbšćiny porno němčinje sylnje wobmjezowane a to tež w přichodźe wostanu.

Žórło: Serbski institut, K stawiznam Serbow, meja 2002, http://www.serbski-institut.de

Foto: XI. mjezynarodny gmejnski swjedźeń, junij 2002, radyserb